Onderweg naar toekomstbestendig onderwijs met relationeel werken

Onderweg naar toekomstbestendig onderwijs met relationeel werken

Ballonnen in de kleuren van het Summa College, voor iedereen een stukje chocoladetaart en roze versieringen. De aula van Summa op Sterrenlaan 4 in Eindhoven straalde op donderdag 16 juni in alles ‘feest’ uit. En terecht, want het nieuwe practoraat: ‘Relationeel werken in een onderwijsorganisatie’, werd geïntroduceerd.

Presentator Leon van der Zanden nam direct de volle zaal van ruim 120 man mee met zijn enthousiasme. Er werd een video getoond van oud-student Jos die vertelde over zijn leerweg en zijn dromen. ‘Op mijn zesde kreeg ik op school te horen dat het niet zoveel zou worden met lezen en schrijven. Ik wilde het tegendeel bewijzen en zette me honderd procent in om te bereiken wat ik wilde.’ Uiteindelijk heeft hij twee mbo-opleidingen afgerond en heeft hij plezier in zijn werk als werkvoorbereider bij een innovatief bouwbedrijf.

Het zien van de ander

Practor Jenny Zwijnenburg ging tijdens haar speech dieper op dit voorbeeld in. ‘Op zeer jonge leeftijd kreeg Jos een oordeel, waarschijnlijk gebaseerd op toetsresultaten. Zijn leraar op de basisschool heeft kennelijk zijn doorzettingsvermogen niet gezien. Als je toen goed naar Jos had gekeken, dan had je kunnen zien dat dit een kind was dat heel hard wilde werken om zijn dromen te realiseren. En dat hij mensen in zijn omgeving had die hem daarbij wilden steunen.’

Ze wil maar zeggen: Je kunt je verliezen in cijfers, waardoor je het beeld van de persoon kwijtraakt. En laat dat persoonlijke nou net hetgeen zijn waar het om draait bij relationeel werken. ‘Het zien van de ander is zo belangrijk als je goed onderwijs wil geven. Pas als je je echt verdiept in iemand anders. Als je een student echt leert kennen, dan weet je hoe je hem of haar als onderwijsmedewerker goed kan ondersteunen. Dat doe je vanuit de relatie die je hebt’, legt Jenny uit.

Toekomstbestendig onderwijs: focus op relatie en talenten

Er wordt op heel veel plekken binnen Summa – bewust en onbewust – al volop relationeel gewerkt. In de eerste plaats zullen practoren Jenny Zwijnenburg en Hans Panjoel de huidige praktijk in beeld brengen. Dit doen zij samen met diverse betrokken collega’s vanuit de hele organisatie. Het door Het door Summa uitgegeven boek ‘In Verbinding’, uitgegeven boek ‘In Verbinding’, dat verslag doet van het eerste onderzoek van het practoraat, is daar een voorbeeld van. In dat onderzoek wordt relationeel werken verkend aan de hand van dertig verhalen van onderwijsmedewerkers. Door het practoraat wordt actieonderzoek ingezet als methode om zowel kennis te vergaren als verbeteringen te bewerkstelligen. Nadat de huidige praktijk in beeld is gebracht, zal vervolgonderzoek gericht zijn op de vraag hoe relationeel werken op alle niveaus in de organisatie nog kan worden versterkt. Dat vraagt iets van onderwijswerkers, maar er zijn zeker ook veranderingen nodig in systemen en structuren. Die kunnen de uiteindelijke bedoeling van onderwijs immers flink in de weg staan. Studenten worden actief betrokken bij de onderzoeken, bijvoorbeeld bij onderzoek naar diversiteit en inclusie in de organisatie.

Het practoraat helpt Summa zo toe te bewegen naar een waardengedreven organisatie en invulling te geven aan de geschetste toekomstbeeld in de strategische koers: Summa2025. Summa is daarin een ontmoetingsplek. Een open leergemeenschap, waar ruimte is om fouten te maken en te groeien. Om te ontdekken wie je bent en je eigen pad te bewandelen. Zodat we studenten optimaal ondersteunen een volgende stap te zetten als mens en een fijne plek te vinden in de maatschappij.

Ook Henk Slagt lid van College van Bestuur van Summa College, deelde zijn visie om het onderwijs futureproof te maken. ‘Ik zie een toekomst voor me waarbij we het niet meer hebben over diploma’s en opleidingsniveaus, maar over talenten. Momenteel wordt het opleidingsniveau van een student nog te veel bepaald door de vakken waarin die persoon het minst scoort. Laten we de focus leggen op de positieve kanten.’

Een mooie boodschap die de motivatie voor verandering toont van het Summa College. Summa is overigens niet de enige betrokken partij van het practoraat, ook Stichting Stichting Presentie draagt bij aan het onderzoek. Zij hebben al meer dan twintig jaar ervaring met relationeel werken, vooral in de zorg. Om deze samenwerking in te luiden, werd er niet zoals vanouds een lintje doorgeknipt. ‘Dat staat voor het openen van iets. Maar wij willen gaan verbinden, dus knopen we twee linten aan elkaar.’

Aandachtige betrokkenheid

De relatie tussen de docent en onderwijswerker is niet het enige waar Summa op wil focussen. Er moet iets veranderen in de hele onderwijsorganisatie. Lisette Bastiaansen is onderzoeker, schrijver en pedagoog. Met haar presentatie zoomde zij in op de toepassing van relationeel werken in het onderwijs. Door haar kwetsbare kant te tonen, wekte ze sympathie bij de luisteraars in de zaal. Geen saaie presentatie over – in haar woorden – ‘theorieën van mannelijke pedagogen die inmiddels dood zijn en zelf geen kinderen hebben opgevoed’, maar het concreet maken van de theorie. ‘We zijn uit balans als het aankomt op verwachtingen stellen en oprechte aandacht geven aan de ander. Hoe belangeloos is jouw aandacht? Wanneer is de relatie gebalanceerd tussen liefdevol en begrensd?’ Prikkelende vragen die de deelnemers zelfs mee naar huis konden nemen, doordat ze werden uitgedeeld met een strikje eromheen.

Workshops

Vervolgens vonden er verspreid over vier gebouwen acht workshops plaats, allemaal verzorgd door collega’s over diverse thema’s met als gemene deler het relationele aspect van onderwijs. Bij de bijeenkomst over ‘Traumasensitief onderwijs’ werd een beeld geschetst van hoe studenten met een trauma onderwijs kunnen ervaren. De deelnemers bliezen een ballon op en deden vervolgens hun ogen dicht. Docenten Kees en Roos liepen rond met een vlijmscherpe spijker en vertelden een verhaal over… Ja, wat was het ook alweer? De deelnemers waren zo alert op het mogelijk lekprikken van hun ballon, dat ze nauwelijks aandacht hadden voor de inhoud. Workshop ‘Presentiebenadering en het onderwijs’ bood deelnemers voorbeelden en tips voor relationeel werken in de praktijk. En workshop ‘Diversiteit en Inclusie’ nam deelnemers mee in een wereld vol bewuste en onbewuste vooroordelen, inclusief leiderschap en handvatten voor een meer inclusieve school.

De middag werd gezamenlijk afgerond met de presentatie van Andries Baart, grondlegger van de presentietheorie. Hij gaf zijn complimenten aan Summa over het opzetten van dit practoraat over relationeel werken. Het is namelijk de eerste in Nederland. Naderhand volgde de borrel waarbij alle deelnemers een prachtig boekje mee naar huis kregen, met daarin uitleg over relationeel werken en verhalen van docenten, teamleiders, huismeesters en verdere onderwijswerkers. Een mooie afsluiting van een inspirerende middag.